त्रिभुवन विश्वविद्यालयको आर्थिक विकास तथा प्रशासन अनुसन्धान केन्द्र (सेडा)बाट अवकाशप्राप्त दिव्य गिरीले २०३२ सालमा नै गुलाफ रहेछ कागजको कविता प्रकाशन गरी लेखनीमा प्रवेश गरेका हुन् । हालसम्म उहाँका बाह्र वटा कृति प्रकाशित भइसकेका छन् । अन्य केही प्रकाशन हुने क्रममा रहेका छन् । उहा“ले २०३७ सालदेखि २०३९ सालसम्म सौरभ साहित्यिक द्वैमासिकको सहसम्पादन समेत गर्नुभएको थियो ।
गिरी, अन्तरराष्ट्रिय नेपाली साहित्य समाज, नेपाल च्याप्टरको उपाध्यक्ष, नेपाल मुक्तक प्रतिष्ठान, काठमाडौँको सदस्य हुनुहुन्छ । त्यस्तै नेपाल स्रष्टा समाज, काठमाडौँको आजीवन सदस्यसमेत हुनुहुन्छ । विशिष्टकथा सम्मानद्वारा सम्मानित गिरी विभिन्न पुरस्कारबाट समेत पुरस्कृत हुनुहुन्छ । दिव्य गिरीसँग त्रिचन्द्र प्रतीक्षाले गरेको छोटो कुराकानी ।
*******************************************************************************************************
तपाईंको साहित्यमा विशेष विधा के हो र किन लेख्नु हुन्छ ? केका निम्ति लेख्नु हुन्छ ?
दिव्य गिरी : मैले धेरै विधामा कलम चलाएँ । कविता, गजल, मुक्तक, लघुकथा, कथा, गीत, हाइकु र कहिलेकाहीँ संस्मरण पनि लेख्दै आएको छु । धेरै बाटो हिँडेपछि आफ्नो खास बाटो कुन हो भनेर चिन्न आफैलाई गाह्रो हुनेरहेछ । अहिले त्यही महसूस गरिरहेछु र आफूलाई कवि तथा कथाकार भन्न चाहन्छु । आत्मसन्तुष्टि र आफूलाई बचाइरहने अभिष्टको निम्ति लेखेको हुँ ।
कथा र जीवन दर्शनलाई दाँजेर कसरी हेर्नुहुन्छ ?
दिव्य गिरी : वास्तवमा जीवन दर्शन नै कथाको मुख्य विषय हो । जहाँ जीवन हुन्छ त्यहाँ कथा हुन्छ । जीवन छ र त कथा हुन्छ । त्यसैले जीवन र कथा सिक्काका दुई पाटा हुन् । कथा र जीवनलाई दाँजेर होइन कि एकाकार पारेर हेर्नसक्नु एउटा कथाकारको सफलता हो । आधुनिक नेपाली कथाका प्रणेता गुरूप्रसाद मैनालीको नासोलाई उदाहरणको रूपमा लिन सकिन्छ ।
यहाँको सन्दर्भमा कथा लेख्ने कुनै निश्चित समय र स्थान हुन्छ कि ?
दिव्य गिरी : मलाई खासै त्यस्तो विशेष समय र स्थान चाहिँदैन । मलाई कुनै विषय र घटनाक्रमले कथा लेख्न प्रेरित गर्छ तब म त्यसलाई कथाको रूप दिन्छु । कुनै कथा लेख्न महिनौं पनि लागेको छ भने कुनै कथा एकै पटकको लेखाईमा पनि पूणर्ता दिएको छु । उदाहरणको निम्ति हालसालै प्रकाशित मेरो कथासङ्ग्रह ईश्वरको अनुहारमा समावेस गरिएको ‘छुटेको साथी’ र ‘गुलाम’ कथालाई मैले एकै लेखाईमा पूणर्ता दिएको हुँ ।
अहिले कविता, कथा र दर्शनलाई बुझेर लेख्ने वा रहरले लेखेर सामाजिक सञ्जालमा पोष्ट्याउने/कवि भनाउने चलन असाध्यै बढेर गएको छ यसलाई कसरी लिनु भएको छ ?
दिव्य गिरी : रचनालाई तत्काल जनमानससम्म पुग्ने सुविधा विज्ञान र प्रविधिले उपलब्ध गराइदिएको हो । लेख्ने बित्तिकै सामाजिक सञ्जालमा राखिदियो भइहाल्यो । पहिलेको जस्तो आफ्ना रचनाहरू प्रकाशन गर्न महिनौंसम्म पर्खिनु परेन । जहाँसम्म सामाजिक सञ्जालमा रचना राख्ने चलन असाध्यै बढ्यो भन्ने जिज्ञासा छ, मैले यसलाई सहज रूपमा नै लिएको छु । यो प्रथालाई अब कसैले रोक्न सक्तैन । व्यक्ति अधिकारको कुरा छ । आशा गरौँ राम्रा र उत्कृष्ट रचना पनि आउनेछन्, केही त आएका पनि छन् ।
- कंकाल बस्ती (मुक्तकसङ्ग्रह-२०३८),
- सागर लहर किनार (गजलसङ्ग्रह-२०५४),
- धुनी तापेर (हाइकुसङ्ग्रह-२०६१),
- अनामिका (कथासङ्ग्रह-२०६१),
- स्वप्निल शिविर (मुक्तकसङ्ग्रह-२०६४),
- हराएका इलाकाहरू (कवितासङ्ग्रह-२०७३),
- भेडीगोठ र भेडो (कवितासङ्ग्रह-२०७३),
- सम्झनामा शकुन्तला (सस्मरण-२०७७)
- भुईंकुहिरो (हाइकुसङ्ग्रह-२०७९),
- The Jubilant Play (Haiku-2079)
- ईश्वरको अनुहार (कथासङ्ग्रह-२०८०)
- पुत्लादहन (लघुकथासङ्ग्रह-२०८१)
दिव्य गिरी : समय सधैँ उस्तै रहँदैन । मानिसको इच्छा र आकाँक्षा पनि समयअनुरूप बदलिँदै जान्छन् । अब पहिलेको जस्तो ठूलाठूला साहित्यका पुस्तक पढेर बस्ने जो कोहीलाई पनि फुर्सद छैन । छोटो र मीठोतिर आकर्षण बढेको देखिन्छ । अहिले समय कटाउने माध्यम किताब होइन मोबाईल भएको छ, जसमा मनोरञ्जनका प्रायः सबैजसो सामग्री उपलब्ध छ । अब मान्छे फुर्सद भयो कि किताब होइन मोबाईल हेरेर बस्छन् । वर्तमान अवस्थामा साहित्यका प्रायः सबै विधा, नाटकलाई छोडेर, धेरै लेखिँदैछन्, राम्रा राम्रा कृति पनि आएका छन् ।
कविता र कथामा तात्विक भिन्नता के कस्ता हुन्छन् ? केही खुलाई दिनुहुन्छ कि ?
दिव्य गिरी : कवितामा जीवन, समाज वा समयको थोरै अंश अभिव्यक्त भएको हुन्छ तर कथामा जीवनको समग्र पक्षलाई विस्तृत रूपमा प्रस्तुत गरिएको हुन्छ ।
अहिले लेखिएका/छापिएका लघुकथाहरूको कमजोर पक्ष अथवा लघुकथाका चुनौतीहरू के-के होलान् जस्तो लाग्छ ?
दिव्य गिरी : साधारणभन्दा साधारण विषयलाई चयन गर्नु । चुनौती चाहिँ यसलाई स्तरीय बनाउनुमा छ ।
विश्व साहित्यको बजारसम्म नेपाली लघुकथालाई पुर्याउन के गर्न सकिएला ?
दिव्य गिरी : नेपाली साहित्यलाई विश्व बजारमा लघुकथा लेखनलाई नै उच्चस्तरमा लैजाने पहिलो कुरा हो तर नेपाली भाषाको जुनसुकै कृतिलाई पनि अन्य भाषामा अनुवाद गर्नुपर्छ भन्दै आए पनि यो कार्य जटिल छ ।
पाठक शुभचिन्तकहरूलाई अब आउन लागेको नयाँ कोसेली कृति केही छन् ?
दिव्य गिरी : सम्भवतः धेरै वर्षदेखि अर्थात् चार दशकदेखि लेख्दै राखेको संस्मरण प्रकाशन गर्ने तयारीमा छु ।
साहित्यको कुन विधा यहाँलाई प्रिय लाग्छ अथवा पाठकले आफूलाई को हुँ भनेर बुझिदिए हुने थियो जस्तो लागेको छ ?
दिव्य गिरी : साहित्यका सबै विधा प्रिय लागेर नै होला अहिलेसम्म उपन्यास र नाटक, महाकाव्य र खण्डकाव्य बाहेक लेख्दै आएँ र पनि मलाई पाठकले कवि तथा कथाकारको रूपमा चिनून् भन्ने ठान्दछु र आफैले पनि म कवि तथा कथाकार हुँ भन्दै आएको छु ।
.....साथ सहयोगको खाँचो
No comments:
Post a Comment